«Пхьагал» и «Акха газа»: разница между страницами

Материал из Тептар
(Различия между страницами)
Перейти к навигации Перейти к поиску
ВизуальныйВики-текст
Нет описания правки
 
Нет описания правки
 
Строка 1: Строка 1:
[[Файл:Arctic Hare.jpg|thumb| Пхьагал. Нагах {{lang-noh|лерга-Ӏахар}} олу.]]
[[Файл:Spanish ibex.jpg|thumb| Акха газа]]


'''Пхьагал''' — ({{lang-ru|Заяц}}) олу. Нагах {{lang-noh|лерга-Ӏахар}} олу Пхьагална дукха еза куллан кондарш, ялтийн аренаш, бецан тогӀеш, ирзеш долу меттигаш. Дийнахь юьжий Ӏуьллу иза, буьйсанна ежа. Цуьнан йижар само йолуш ду. Пхьагал санна "стешха" аьлла ду оьрсийн кица. Стешха экха ду иза. Пхьагал ядаро бен цхьана а мостагӀчух кӀелхьара ца йокху. Цуьнан мостагӀий дукха бу: [[Борз|берзалой]], [[Цхьогал|цхьогалаш]], [[ЧагӀалкх|чагӀалкхаш]], [[Акха цициг|акха цицигаш]], [[Аьрзу|аьрзунаш]], [[Куьйра|куьйранаш]], [[ГӀиргӀа|гӀиргӀанаш]]. [[Адам]] а ду цунна кхерамехь. Таллархой жӀаьлешца тӀаьхьабовлу цунна. Даа [[жижиг]] а, куй бан цӀока а шиъ пайда цунах хиларна. Буьйсанна едчи а кӀелхьара ца йолуьйту пхьагал луьрчу олхазарша. Кхин долчу акхарошна йа де, йа буьйса маьрша хуьлу. Синтем боллуш набйо цара шешан баннашкахь йа тоьланашкахь. Ткъа пхьагал йа буса а, йа дийнахь а синтем болуш йац. Бакъду, цхьа корматалла ю пхьагалан, шена кхерам белахь а, боцахь а хаьа цунна. Таллархо шен жӀаьлешца лорах тӀаьхьа ваьлчи йоду иза. Маьрша стаг юххехула тӀехволуш Ӏадда юьжий Ӏуьллу. Варданца йа машинашца дӀа-схьа лелачу адамех а шена кхерам боцийла хаьа цунна. Буьйсанна юьрта цу а йогӀий нехан керташкахь ежаш лела пхьагал.
'''Акха газа''' — ({{lang-ru|Дикая коза}}) олу. Боьршачу вай {{lang-noh|бож}} олу, оьрсаша {{lang-ru|Тур}} олу.


* Мелла а адамаш дехачу меттигашна герга гӀерташ ду пхьагалийн дахар. Хасстоьмаш бийна меттигаш еза царна. Адамаш дехачу меттехь царна кхераме долу акхарой, масала, берзалой, кӀезиг хуьла. Къона беш кхиочу меттехь пхьагалаша стоьмийн дитташна зенаш до. Чкъор дууш стоьмийн гӀад дожу цара.
* Лекхачу ламанан даккъашкахь, тӀулган, мокхазан бердашца инзаречу меттигашкахула лела иза. Адам цецдаллал каде юссу бож ламанан даккхашкара охьа чу. Шен берг дӀатассал меттиг хилчахьана тоьа цунна лекхачу бердаца кхиссалуш хьала тӀе яла а, охьа чу йосса а.
* Пхьагал сиха деба. Шарахь кхузза, доьазза ехка иза. ХӀора моссазза ехка пхиъ йа ялх, йа ворхӀ кӀорни йо цо. Нанас кӀезиг терго йо кӀорнийн. Уггар атталла бен а, йа буха биллина бецан мотт а ца хуьлу церан. Йина дукха хан йоцуш, кегийра кӀорнеш вовшех а хьаьрчий Ӏохкуш карайо. КӀезиг тосало царна юххехь нан. КӀорнеш якха а йой царна юххера дӀайоьду иза. Жимма ондеевлича юьйлало кӀорнеш. Якхо хан хилчи, нанна уьш церан лорах карайо. Шина, кхаа дийнахь цкъа бен ца якхайо нанас шен кӀорнеш. Шура дукха хьена ю цуьнан. Цундела кӀорнийн кийрахь налха а хуьлий лаьтта иза. Цунах шина, кхаа дийнахь кхачо хуьлу кӀорнешна. Кхузза якхийчи, исс-итт дийнахь, дӀатосу нанас шен кӀорнеш.
* Акхачу газанан кӀорнеш а хуьлу иштта каде. Газанан кӀорнех боьхьигаш олу. Ӏинах охьа чу иэгарна кхераме меттигаш дукха ю ламанца уьш лелачу меттехь.
* Цхьана а экхана хьожа ца кхета кӀорнех. Оцца башхоно ларйо уьш акхаройх. Муьлхха а экха тилкхаздаьлла тӀе ца Ӏоттаделчи кхерам бац царна. Ешшехь сагуш а, тӀехь чо болуш а хуьлу пхьагалан кӀорнеш. Кегийра йолуш адамах ца кхоьру пхьагалан кӀорнеш. КараӀеминчу пхьагало жӀалийца гергарло а тосу. Цуьнца цхьана кедара хӀума а йоу, дижна Ӏуьллучу жӀаьлин коьрта тӀехь хьалхарчу когашца вота а туху пхьагало.
* Акха гезарий ларъяла хууш ю. Шайн-шайн раьгӀнаш хуьлу церан бож хьалха а йолуш. БӀаьрг сирла а, лергашца само йолуш а ю уьш.
* Ламанан акха бож дегӀана йоккха ю. Коьртаца йогӀуш шен барамехь ю цуьнан гӀорта дукха юткъа а, томма а йоцуш. ДегӀан дозалла 75-80 [[килограмм]] ю цуьнан. Когаш дукха лекха а бац, амма ницкъ болуш бу. Вайн цӀахь хуьлуш йолчуьнан санна тӀиэхьа йирзина яккхийра маӀаш а, чӀениг кӀелахь маж а ю цуьнан. ЦӀога доца ду. Газанан маӀаш бежачул йоцийра а, юткъий а ю. Бос таьӀӀана цӀиэ бу. Букъ тӀоьхула Ӏаьржа арс боьду цунна, гӀортан тӀера цӀоганна тӀе кхаччалц. Изза томмагӀа белшаш тӀехь а ду. Корта жимма цӀоьлла етталуш Ӏаьржачу басахь бу. Оцу бассахь ю маж а. ЧукӀело кӀайн ю. Лахара настаран даккъаш Ӏаьржа ду цуьнан, тӀиэхьара бергашна тӀе кхаччалц кӀайн ду. ТӀера цӀока беха чо болуш морса ю.
* Уьш хуьлу меттигаш: Акха гезарий Жимачу Азехь а, Эгейски гӀайренашкахь а, Критехь а, Малхбузехьа Афганистанехь а, Къилбаседа Малхбузехьа Индехь а вайн Кавказехь а, ДегӀастанехь а, Арменехь а, Гуьржийн махкахь а, Азербайджанехь а, Туркменин лаьмнашкахь а хуьлу. Вайн Нохч-ГӀалгӀайн республикехь акха гезарий йолу меттигаш ЧӀаьнтин-Орга, МӀайста, КӀерино, АцунтӀа, Шаройн-Орга Сандухой, КӀачу ю.
* Акха гезарийн яжар ламанан даккъашца ду. Диттийн кондарш а, буц а йоу цара.
* Реманаш йой лела уьш. Цхьана реми чохь итт а, ткъа а, ткъей итт а, шовзткъанге дӀакхочуш а хуьлу уьш. Яжар Ӏуьйранна, сарахь дика ду церан. Де довхачу хенахь руьтахь йийшина Ӏохку уьш нахарш а дохуш. Гезарий май-июнь баттахь ехка. Цхьацца а, шишша а боьхьигаш йо цара.
* Акха гезарий кӀезиг ю вайн махкахь. Уьш яйар дихкина. Уьш ларо еза.


== Хьажа. кхин ==
== Хьажа. кхин ==


== Хьажоргаш ==
== Хьажоргаш ==




Текущая версия от 10:10, 6 февраля 2025

Акха газа

Акха газа — (рус. Дикая коза) олу. Боьршачу вай нох. бож олу, оьрсаша рус. Тур олу.

  • Лекхачу ламанан даккъашкахь, тӀулган, мокхазан бердашца инзаречу меттигашкахула лела иза. Адам цецдаллал каде юссу бож ламанан даккхашкара охьа чу. Шен берг дӀатассал меттиг хилчахьана тоьа цунна лекхачу бердаца кхиссалуш хьала тӀе яла а, охьа чу йосса а.
  • Акхачу газанан кӀорнеш а хуьлу иштта каде. Газанан кӀорнех боьхьигаш олу. Ӏинах охьа чу иэгарна кхераме меттигаш дукха ю ламанца уьш лелачу меттехь.
  • Акха гезарий ларъяла хууш ю. Шайн-шайн раьгӀнаш хуьлу церан бож хьалха а йолуш. БӀаьрг сирла а, лергашца само йолуш а ю уьш.
  • Ламанан акха бож дегӀана йоккха ю. Коьртаца йогӀуш шен барамехь ю цуьнан гӀорта дукха юткъа а, томма а йоцуш. ДегӀан дозалла 75-80 килограмм ю цуьнан. Когаш дукха лекха а бац, амма ницкъ болуш бу. Вайн цӀахь хуьлуш йолчуьнан санна тӀиэхьа йирзина яккхийра маӀаш а, чӀениг кӀелахь маж а ю цуьнан. ЦӀога доца ду. Газанан маӀаш бежачул йоцийра а, юткъий а ю. Бос таьӀӀана цӀиэ бу. Букъ тӀоьхула Ӏаьржа арс боьду цунна, гӀортан тӀера цӀоганна тӀе кхаччалц. Изза томмагӀа белшаш тӀехь а ду. Корта жимма цӀоьлла етталуш Ӏаьржачу басахь бу. Оцу бассахь ю маж а. ЧукӀело кӀайн ю. Лахара настаран даккъаш Ӏаьржа ду цуьнан, тӀиэхьара бергашна тӀе кхаччалц кӀайн ду. ТӀера цӀока беха чо болуш морса ю.
  • Уьш хуьлу меттигаш: Акха гезарий Жимачу Азехь а, Эгейски гӀайренашкахь а, Критехь а, Малхбузехьа Афганистанехь а, Къилбаседа Малхбузехьа Индехь а вайн Кавказехь а, ДегӀастанехь а, Арменехь а, Гуьржийн махкахь а, Азербайджанехь а, Туркменин лаьмнашкахь а хуьлу. Вайн Нохч-ГӀалгӀайн республикехь акха гезарий йолу меттигаш ЧӀаьнтин-Орга, МӀайста, КӀерино, АцунтӀа, Шаройн-Орга Сандухой, КӀачу ю.
  • Акха гезарийн яжар ламанан даккъашца ду. Диттийн кондарш а, буц а йоу цара.
  • Реманаш йой лела уьш. Цхьана реми чохь итт а, ткъа а, ткъей итт а, шовзткъанге дӀакхочуш а хуьлу уьш. Яжар Ӏуьйранна, сарахь дика ду церан. Де довхачу хенахь руьтахь йийшина Ӏохку уьш нахарш а дохуш. Гезарий май-июнь баттахь ехка. Цхьацца а, шишша а боьхьигаш йо цара.
  • Акха гезарий кӀезиг ю вайн махкахь. Уьш яйар дихкина. Уьш ларо еза.

Хьажа. кхин[править | править код]

Хьажоргаш[править | править код]

Источник — https://massarn.com/w/index.php?title=Пхьагал&oldid=1026